نقشه های ضدانگلیسی امیرکبیر در هندوستان - گروه سرگرمی

برای دیدن تاج محل و مجسمه های بودا، تور هند ارزان ما را تجربه کنید.

جواد نوائیان رودسریی| تا به امروز در صفحه تاریخ روزنامه خراسان، به زوایای مختلفی از طرح های وطن محبت آمیز امیرکبیر اشاره نموده و نشان داده ام که او، با وجود بعضی اشتباهات که ممکن است از هر کسی سر بزند، همیشه در فکر اعتلای ایران و ارتقای صندلی میهنش در سطح دنیا بود.

امیر در عرصه فرهنگ، اقتصاد و سیاست داخلی، تحولات بنیادینی به وجود آورد که اگر توسط اخلافش، به دلایل گوناگون، کنار گذاشته نمی شد و تداوم می یافت، بی گمان تاریخ به گونه ای دیگر رقم می خورد. میرزاتقی خان به دلیل سیاست های وطن محبت آمیز اش، همیشه باعث وحشت و بدبینی استعمارگران خارجی می شد.

برای آن ها که ایران و ایرانی را پس از شکست در جنگ های قفقاز و هرات، به چیزی نمی گرفتند و دولتمردان این سرزمین را از جنس حاجی میرزاآقاسی می پنداشتند، امیر شخصیتی غیرقابل تحمل به نظر می رسید که باید به هر شکل ممکن از میان برداشته می شد.

او توانست دخالت های استعمارگران را در امور داخلی ایران، تا حد زیادی مهار کند و با روش های دیپلماتیک، مانع تحقق اهداف شوم آن ها در ایران گردد. با این حال، امیر در شرایطی زمام امور ایران را به دست گرفت که کشور، از دورانی پربحران عبور نموده و هنوز زخم ترکش های نبرد های بدفرجام گذشته و شورش های خانمان سوز، بر پیکر مام میهن باقی بود. ایران ارتشی درخور و مجهز نداشت و مقابله با نفوذ اجنبی و بیرون راندن او، به این سادگی ها ممکن نبود.

دیپلماسی استقلال طلبی، فراتر از مرز ها

امیرکبیر برای حذف یا دست کم کاهش قدرت استعماری روس و انگلیس در ایران، طرح های دقیق و محرمانه متعددی داشت. تأسیس سازمان اطلاعاتی برای تسلط بر فعالیت خارجی ها در ایران، تقویت ارتش و نیرو های نظامی در قالب فراوری تجهیزات و آموزش منظم سربازان و کوشش برای خودکفایی در همه عرصه ها، نمونه هایی از این طرح هاست که در همین صفحه و به تفصیل آنالیز شده است.

اما شاید تا به امروز نشنیده باشید که صدراعظم لایق ایران، در اندیشه تقابل با استعمار، فرسنگ ها دورتر از خاک ایران هم بود. او می دانست که یکی از بهترین راه های مهار دشمن و کاستن از فعالیت های تجاوزکارانه او، مشغول کردنش در جایی خارج از مرزهاست؛ در واقع امیرکبیر در این اندیشه بود که جبهه مقابله با دشمنان ایران را، به بیرون از مرز های کشور بکشاند.

این موضوع، به ویژه در خصوص انگلیسی ها، می توانست بسیار مؤثر باشد؛ آن ها از سرزمین اصلی خود هزاران کیلومتر دور بودند و اگر در آسیا با جبهه های متعدد نظامی روبه رو می شدند، نمی توانستند مقاومت چندانی از خود نشان دهند.

اساس استعمارگری بریتانیا، بر تفرقه اندازی بین مردم یک کشور راسخ بود؛ رویکردی که در هندوستان سخت به کارشان آمد و این شبه قاره عظیم و ثروتمند را به مستعمره ای پرمنفعت برای انگلیسی های طماع تبدیل کرد.

راز مکاتبات محرمانه با مهاراجه های هند

امیرکبیر می دانست که پایگاه اصلی انگلیس در آسیا، هندوستان است. اگر منافع بریتانیا در هند با خطر روبه رو می شد و اگر اوضاع در این شبه قاره به هم می ریخت، بنیان استعمارگری انگلیسی ها در این منطقه، با مسائل اساسی روبه رو می شد و این مسئله می توانست توجه آن ها را به ایران کم کند و مجالی مناسب برای ترمیم زیرساخت ها در عرصه های مختلف به دولت ایران بدهد.

با چنین اندیشه ای بود که امیرکبیر، باب مکاتبه بسیار محرمانه و سرّی را با مهاراجه های ناراضی و مخالف انگلیس که در گوشه و کنار هندوستان مقاومت هایی را علیه استعمارگران سازمان می دادند، گگردد. این اقدام، آن قدر محرمانه بود که حتی بریتانیایی ها نیز از آن اطلاعی نداشتند و احتمالاً، بعد ها که آگاه شدند هم، به روی خودشان نیاوردند! مکاتبات امیر با مهاراجه ها، به رمز بود.

یکی از اسنادی که در این زمینه وجود دارد و می توان آن را در این مجال عرضه کرد، گزارش احمد خان ملک ساسانی، مورخ و دیپلمات معروف ایرانی، در کتاب سیاستگران دوره قاجار است.

وی می نویسد: بخاطر دارم وقتیکه اعتمادالسلطنه در این موضوع (سیاست برون مرزی امیرکبیر) با پدرم صحبت میکرد، میگفت هنگامیکه میرزاتقی خان امیر را بکاشان بردند کلیه نوشتجاتش را ضبط نموده و نزد شاه آوردند. بیشتر نوشتجاتی که از منزل بدربار آوردند مرموز (با رمز نوشته شده) بود.

شاه امر داد آن ها را در خزانه اندرون نگاه داشتند در زمان صدارت میرزا یوسف مستوفی الممالک یک نفر از اهالی مازندران پیدا شد که هرگونه رمزی را کشف میکرد. شاه آنشخص را احضار فرمود و امر کرد نوشتجات میرزاتقی خان را در اختیار او بگذارند. مشارالیه جملگی را کشف کرد و بعرض رسانید.

بیشتر نوشتجات مزبور رمز هایی بود که امیرکبیر با راجه های هندوستان و متنفذین آن سامان داشت. تماماً دستور شورش هندوستان برعلیه دولت انگلیس بود. چنان که از کشته شدن میرزاتقی خان چندی نگذشت که شورش سپاهیان هند شروع شد.

این گزارش، اولاً توسط احمد خان ملک ساسانی که از مورخان موثق و پژوهشگر دوران معاصر است، نقل شده و ثانیاً، راوی گزارش این مکاتبات محرمانه، محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، وزیر انطباعات دوره ناصری و یکی از خوشنام ترین رجال سیاسی ایران در عهد قاجار است که در دانشگاه پاریس و در رشته تاریخ و جغرافیا تحصیل نموده و به دو زبان فرانسه و انگلیسی، کاملاً مسلط بود.

شورشی که وی در صحبتش از آن یاد می نماید، احتمالاً باید شورش سراسری سال 1857 هندی ها علیه استعمارگران باشد؛ همان قیامی که توسط سیپوی ها یا سربازان هندی ارتش انگلیس شروع شد و سراسر هند را فرا گرفت.

این واقعه، حدود پنج سال بعد از برکناری میرزاتقی خان امیرکبیر رخ داد و البته، آنالیز درباره نقش امیر در شکل دادن به نهضت استقلال طلبی هند، نیازمند آنالیز و مطالعات بیشتر است.

منبع: روزنامه خراسان