حسرت اثری که هدفش سرگرمی نبود، فقدان روایت هنرمندانه از تراژدی عشق و سیاست در دهه 90 - گروه سرگرمی

گروه فرهنگ و هنر خبرنگاران: این روزها سریال فاخر کیف انگلیسی از شبکه آی فیلم بازپخش می شود و تماشای مجدد سریال کیف انگلیسی در شبکه آی فیلم یک حس دوگانه ایجاد می کند. حسرت و لذت! حسرت از اینکه سریال های الف ویژه و تاریخی تلویزیون از چه سطح کیفی بالایی برخوردار بود و حالا سال هاست که شاهد تولید چنین مجموعه هایی نیستیم و هم لذت تماشای اثری فاخر که فقط سرگرمی نیست بلکه نوعی کسب خودآگاهی تاریخی هم است. سریالی که داستانی را در دهه 20 شمسی روایت می کند و در سیر داستانی خود حسابی به مسائل سیاسی آن روزگار، زندگی و فرهنگ مردم و به خصوص طبقه روشنفکر و نخبه سرک می کشد و در این میان از عنصر عشق برای جذابتر کردن روایتش استفاده می کند.

کیف انگلیسی در سال 78 ساخته شد اما در سال 79 برای اولین بار از شبکه یک پخش شد و به خاطر تم سیاسی اش و کنایه هایی که به طبقه روشنفکر می زد، حاشیه هایی را هم به دنبال داشت. شخصیت و محور اصلی قصه منصور ادیبان است که در ابتدا روزنامه نگاری تحصیلکرده و روشنفکر با کلی ایده و شعار آزادی خواهی و استقلال است و در نهایت نماینده مجلس می شود و با تطمیع انگلیسی ها وارد بازار داد و ستدهای سیاسی می شود و از شعارهایش فاصله می گیرد.

حضور علی مصفا و لیلا حاتمی به عنوان یک زوج واقعی و هنری در این سریال از جمله نقاط قوت این مجموعه بود که بر غنای او افزود. علی مصفا نخستین حضورش در یک سریال تلویزیونی را تجربه می کرد. لیلا حاتمی در کیف انگلیسی نقش مستانه را ایفا کرد. کاراکتری که برای رسیدن منصور ادیبان با بازی علی مصفا به نمایندگی مجلس تلاش بسیاری کرد اما در نهایت در عشق مغبون شد. این دو پس از این سریال فقط یک بار دیگر، در سریال مناسبتی پریدخت نیز به تلویزیون آمدند و نقش آفرینی کردند.

شاید مهم ترین عنصر دراماتیکی سریال را باید همین ساختار ترکیبی و تلفیقی عشق و سیاست دانست. موقعیتی که به گونه ای دیگر و در شرایطی دیگر در سریال شهرزاد حسن فتحی هم تجربه شد. وجود یک موقعیت رومانتیک که سویه هایی از یک ژانر ملودرام را با خود دارد همواره برای مخاطب ایرانی جذاب بوده و گویی لطافت تجربه عاشقانه، خشک و رسمی بودن سویه های سیاسی را کم کرده و آن را تلطیف می کند. ضمن اینکه دوره تاریخی به تصویر کشیده شده در این سریال یکی از حساس ترین دوران تاریخ معاصر است.

داستان سریال به وقایع سیاسی دهه 1320 ایران می پردازد؛ یکی از مهم ترین و حساس ترین مقاطع تاریخی کشور که نطفه بسیاری از تحولات سیاسی و حکومتی ایران در آن منعقد گشت: سرانجام جنگ دوم جهانی، سقوط رضاشاه و جانشینی محمدرضا پهلوی، ظهور جریان های سیاسی سه گانه ملی مذهبی مارکسیستی، نفوذ تدریجی امریکا در کشور، مضاعف شدن اهمیت اقتصادی نفت در معاملات و معادلات سیاسی، غائله آذربایجان، آغاز دومین دوره طلایی احزاب و مطبوعات و... هر یک از این حوادث علاوه بر جایگاه خاصشان در حافظه تاریخی جامعه ایران در بطن خود جذابیت های موضوعی خاص و حتی به لحاظ دراماتیک قابلیت های فراوانی برای پرداخت ادبی و هنری دارد و از این رو پرداختن به هر کدام از آنها در یک اثر هنری، می تواند عامل جذابیت آن اثر باشد.

استفاده مناسب از ملودی ها و تصنیف های قدیمی تهران در سریال مثل گشته خزان نوبهار من، بچه چاقو کشم یا رنگ اصفهان درویش خان نیز بر این جذابیت افزود. موسیقی متن سریال کیف انگلیسی یکی از ماندگارترین موسیقی هایی است که در حافظه دراماتیک مخاطب ثبت شده است. فرهاد فخر الدینی سازنده این تنوع شنیداری دلچسب بود که قسمت های سرانجامی سریال را هم با صدای علیرضا قربانی پوشش داده بود و تقریبا برای اولین بار از این خواننده توانای ارکستر ملی ایران آن زمان در عرصه هنر سینما و تلویزیون استفاده کرد و با تصنیف زیبای گشته خزان نو بهار من که با درونمایه قسمت های سرانجامی به شدت در آمیخته بود، جذابیت سریال را مضاعف ساخت.

گزافه نیست اگر بگوییم هسته معنایی و محوری سریال کیف انگلیسی نه صرفا خود سیاست که اخلاق سیاسی است. در واقع سریال حکایتگر غارت اخلاق فردی و اخلاق سیاسی است و روایتگر آرمان هایی که صرفا پیش از دستیابی به قدرت سیاسی، مقدس هستند و به محض قرار دریافت در پشت میز سیاست و وارد شدن به بازار داد و ستدهای سیاسی، رنگ می بازند و جز نام و شعاری از آنها باقی نمی ماند. نوعی استحاله سیاسی و ایدئولوژیک که در یکی از سکانس های مهم سریال به شکل نمادینی دراماتیزه می شود. آنجا که منصور ادیبان و خیل نمایندگان به سوی مجلس شورای ملی (مجلس پانزدهم) روان هستند، در حالی که در دست هر یک از آنها کیفی انگلیسی به نشانه مزدوری برای اجانب قرار گرفته است و همزمان سرور شورانگیز ای ایران ای مرز پرگهر مرحوم روح الله خالقی و مرحوم بنان نیز روی صحنه شنیده می شود.

کیف انگلیسی را قطعا باید یکی از گنجینه های نمایشی تلویزیون دانست که حضور قدرتمند بازیگرانی مثل قطب الدین صادقی، علی مصفا، لیلا حاتمی، محمدرضا شریفی نیا، فرهاد اصلانی، سیروس گرجستانی و رضا کیانیان بر جذابیت و ماندگاری آن افزود. سریالی که تماشای هر باره آن چیزی از لذت دوباره اش کم نمی کند.