چه وقت هدیه، رشوه محسوب می گردد؟ - گروه سرگرمی

هفته گذشته دومین جلسه دادگاه رسیدگی به اتهامات اکبر طبری، معاون اجرایی حوزه ریاست سابق قوه قضائیه برگزار گردید. او که به فساد اقتصادی و دریافت رشوه متهم است، در دفاع از خود و رد اتهامات جملاتی را می گوید که واکنش های منفی قابل توجهی را در سطح جامعه و فضای مجازی به همراه داشته است. من و مشایخ و نجفی مثل سه برادر بودیم و اگر می خواستم کل لواسان را به نام من می کردند.

اگر 800 میلیارد تومان هم می خواستم این برادران می دادند. اگر شما از این رفقا ندارید، به من ارتباطی ندارد. اگر آن ها نیز کاری از من بخواهند من هم برای آن ها انجام می دهم. سوال اصلی، اما این است که اصولا چه وقت هدیه، یک رشوه محسوب می گردد؟

رشوه و هدیه هر دو نوعی مبادله با منافع ابزاری هستند و افراد به واسطه عمل متقابلی که مورد انتظار است، به کالا ها و خدماتی دست می یابند که کمیاب بوده یا قیمت بیشتری داشته اند. عمده تفاوت رشوه و هدیه در این است که در خصوص هدیه رابطه دوسویه یا بده بستان شکلی بلندمدت داشته و کارکرد های اجتماعی فراتر از منافع ابزاری دوطرفه وجود دارد.

پیشکشی هدایا در واقع تلاشی است برای ایجاد روابط اجتماعی مبتنی بر اعتماد و نوعی شراکت اجتماعی که می تواند در کاهش ریسک و عدم اطمینان بسیار راهگشا باشد. اما رشوه، به عنوان مثال رشوه به یک مامور هدایت و رانندگی، مبادله ای است مستقیم و بلافاصله که برای یک بار اتفاق خواهد افتاد و دو طرف به احتمال زیاد در آینده یکدیگر را نخواهند دید.

نکته مهم، اما اینجاست که اگر رشوه دهنده و گیرنده به تداوم مبادله فاسد با یکدیگر تمایل داشته باشند، احتمالا به آن شکل و شمایل هدیه خواهند بخشید؛ یعنی بده بستان آن ها معوق و با تاخیر و مبتنی بر اعتماد دو طرفه خواهد بود تا به این طریق ریسک کشف فساد را به حداقل برسانند و ماهیت فاسد مبادله را کمرنگ نمایند.

یکی دیگر از تفاوت ها این است که در هدیه آنچه مبادله می گردد اموال شخصی است، اما در خصوص رشوه حداقل یکی از طرف های مبادله مسوولیتی در بخش عمومی یا خصوصی برعهده دارد و آنچه مبادله می گردد در اصطلاح از جیب خود فرد نیست. اگرچه از افراد انتظار می رود که وظایف خود را بی طرفانه و مستقل از موضوعات اجتماعی و روابط شخصی انجام دهند، اما واقعیت این است که انسان ها ماشین نیستند و برقراری روابط اجتماعی با ارباب رجوع می تواند کاهش هزینه های معاملاتی، ریسک و عدم اطمینان را به همراه داشته و تسهیل گر فرآیند های اداری باشد.

افراد در انجام وظایف خود باید به اندازه کافی اختیارات داشته باشند. پذیرش دعوت به یک شام، یک اتوماتیک نفیس، سفر های خارجی با تمام امکانات یا ویلای لوکس در لواسانات، کدام یک در حیطه اختیارات قرار می گیرد و پذیرفتنی است؟ به عنوان یک قاعده کلی می توان گفت که دریافت هدایا مادامی که آنچه در عوض آن انتظار می رود در تضاد با منافع سازمان یا عموم مردم (در خصوص نهاد های عمومی) نباشد، پذیرفتنی خواهد بود.

اما در تاریخ بسیار می توان نمونه ها و مواردی را یافت که افراد هدایا را پذیرفته و انجام عملی در عوض آن را منکر شده اند؛ بنابراین در این مورد، آنچه مهم و راهگشا به نظر می رسد ایجاد شفافیت و الزام به افشای هدایای گرفته شده است. مشخص کردن یک مقدار مشخص به عنوان مرز هدیه و رشوه چندان کارآمد نخواهد بود؛ چراکه بسته به زمان و مکان و نوع وظایف سازمانی مرز بهینه اختیارات متفاوت است. از این گذشته، هدیه و رشوه ممکن است در تقابل بین قواعد رسمی و غیررسمی قرار بگیرد و آنچه به صورت رسمی به عنوان یک مرز مشخص و رشوه اعلام گردد، به صورت غیررسمی به عنوان هدیه شناخته گردد. افراد خود بهتر مرز بین رشوه و هدیه و محدوده اختیاراتشان را می شناسند.