سبزراه، طرح دو سرسود برای مدیریت شهری - گروه سرگرمی

سیدمجتبی صفدر نژاد- دانشجوی دکتری شهرسازی دانشگاه علم و صنعت، در گفت وگو با خبرنگاران با بیان اینکه دوره شکل گیری ایده سبزراه ها به سال های 1867 تا 1900میلادی بازمی گردد و با شروع جنبش پارک سازی همراه است، اظهار کرد: این ایده، با احداث پارک مرکزی نیویورک (Central park) شروع شد و هدف آن، آوردن طبیعت به فضاهای شهری رو به رشد بود. در این نهضت، دیدگاه منطقه ای بر این بود که فضاهای سبز با مقیاس های متفاوت که داخل شهرها و حومه شهرها هستند، به وسیله مسیرهای سبز و باغ راه ها به هم متصل شوند.

این پژوهشگر شهری اضافه نمود: مرحله بعدی این ایده، بین سال های 1900 تا 1940 و با تمرکز برنامه ریزان منظر بر روی سبزراه ها بود که در این میان، برنامه ریزی فضای باز را ابداع کردند. همچنین، مرحله سوم این ایده، مربوط به سال1960 و همراه با شروع جنبش زیست محیطی در این دهه بود. یعنی در این ایده، علاوه بر توجه به فضای سبز، به مباحث زیست محیطی و پایداری مناطق زیست محیط نیز مورد توجه نهاده شد.

به گفته وی، این ایده باعث خلق اولیه سبزراه ها شد و دالانهای سبز نام گرفت که عمدتاً هم در امتداد رودخانه ها و مسیل ها، تالاب ها و دره ها قرار داشتند.

این کارشناس شهری با بیان اینکه مرحله چهارم تکامل ایده سبز راه ها مربوط به سال های 1980 تا 1990 است، اظهار کرد: در آمریکا، جنبش زیست محیطی گسترش قابل ملاحظه ای داشت و چشم اندازی نیز برای آینده در نظر داشت تا براساس آن، شبکه زنده ای از این سبز راه ها فراهم گردد و مردم به فضاهای سبز اطرافشان دسترسی یابند و از طرفی، فضاهای شهری و روستایی به هم متصل شوند.در حقیقت، شاید بتوان گفت استفاده از واژه سبز راه(Greenway) در این مقطع و همزمان با جنبش زیست محیطی شروع می گردد.

به گفته این کارشناس شهری، برنامه ریزی سبز راه ها به خارج از مرزهای آمریکا راه پیدا کرد و جنبش بین المللی سبزراه شروع شد. در حقیقت می توان گفت که این ایده از نهضت پارک سازی شروع شده و در اثر تکمیل تدریجی آن به سبز راه ها رسیده است.

صفدرنژاد، در ادامه به شرح معنای سبز راه (Green way)پرداخت و گفت: واژه سبزراه را می توان برگرفته از الحاق کمربند سبز(Green belt) و پارک راه (Parkway) دانست؛ به عبارت دیگر، سبزراه از ترکیب بخش هایی از این دو عنوان، یعنی (راه)Green+Way(سبز) ایجاد شد. در حقیقت، سبزراه به فضاهای باز خطی گفته می گردد که اولاً از لحاظ محیطی سبز باشند و ثانیاً به عنوان مسیر یا معبر به کار برده شوند. بر اساس جمع بندی تعاریف ارائه شده، هرسبز راه، باید حرکت بدون وسایل نقلیه موتوری را برای مردم تسهیل کند و در کنار آن، ارزش های زیست محیطی مانند فضاهای سبز، رودخانه ها، کانال ها و یا حتی دره ها را در خود جا داده باشد.

وی با اشاره به اینکه در شهرهای آلوده امروزی، سبز راه ها از اهمیت بسیاری برخوردار هستند، گفت: سبزراه ها، کیفیت محیط زیست شهرها را ارتقا می دهند و می توانند به تغذیه منابع آب زیر زمینی، تهویه و جابجایی هوا، ایجاد خرداقلیم های شهری و ... یاری نمایند. همچنین، آنها دارای منافع اقتصادی هستند، یعنی می توانند به وسیله جذب گردشگر برای گذراندن اوقات فراغت منفعت مالی داشته باشند. از طرفی، سبزراهها، ارزش املاک اطراف خود را بالا می برند و زیبایی و کیفیت زندگی در منطقه را افزایش می دهند.

این پژوهشگر شهری توضیح داد: سبزراه ها، همچنین می توانند از ارزش های فرهنگی و میراث طبیعی شهر محافظت نمایند و زمینه تعاملات اجتماعی را نیز فراهم آورند. از سویی، وجود این سبزراه ها آلودگی هوا را تا حدودی کاهش می دهد و بین نقاط مختلف شهر نیز ارتباط برقرار می نماید.

سبز راه ها زیرمجموعه کریدورهای سبز هستند

وی در پاسخ به این سوال که آیا تفاوتی میان کریدور سبز و راه سبز وجود دارد، اظهار کرد: از نظر من، وقتی صحبت از کریدور می گردد، بیشتر مسائل محیط زیستی به ذهن خطور می نماید، یعنی بیشتر بار محیط زیستی دارد و شاید به طراحی مسیر و معبر برای تردد افراد کمتر توجه گردد، اگرچه ممکن است درون خود، حرکت را هم داشته باشد. به نوعی، کریدورهای سبز به دلیل فضاهای سبز، تنفس گاه شهر نیز به شمار می آیند. به طور کلی شاید بتوان گفت که سبز راه ها، زیرمجموعه، مجموعه بزرگتری به نام کریدورهای سبز هستند.

چهارباغ اصفهان نمونه طراحی شده سبزراهها در کشور

صفدرنژاد اضافه نمود: در گذشته، سبز راه ها به صورت عملکردی ایجاد می شد و هدف و تفکرخاصی پشت آن نبود. به طورمثال، جاده ابریشم را که به منظور برقراری ارتباط تجاری بین چندین کشور ایجاد شده بود، را می توان به نوعی تفسیر به سبزراه نمود. اما شاید از نمونه طراحی شده سبزراه ها در ایران، بتوان به چهارباغ اصفهان در دوره صفویه اشاره نمود.

پژوهشگر دکتری شهرسازی دانشگاه علم وصنعت ایران، در بخش دیگری از صحبت هایش به طرح های اخیر ساماندهی این فضاهای سبز اشاره نمود و گفت: سال 1378 طرح حفاظت از رود دره ها در ایران شروع شد که در طی آن رود دره مقصود بیک تهران از میدان تجریش تا پل رومی مورد ساماندهی نهاده شد و در کنار رودخانه، مسیرهای حرکت پیاده ایجاد شد. درسال 1380 به بعد هم این قضیه مرتب تکرار شد؛ به طوری که به عنوان مثال، رود دره فرحزاد در قالب بوستان نهج البلاغه و رود دره کن در قالب بوستان جوانمردان ساماندهی شدند. و در کنار عنصر زیست محیطی و طبیعی رودخانه، فضاهای شهری و قابلیت حرکت پیاده و دوچرخه ایجاد شد.

وی اضافه نمود: از نمونه های موفق این سبزراه ها در جهان، می توان به سبزراهی در شهر سئول، پایتخت کره جنوبی اشاره نمود؛ سبزراهی که در ابتدا یک بزرگراه بود و رودخانه ای نیز از زیر آن عبور می کرد که با توسعه حاشیه نشینی و به دلیل ساخت بزرگراه تبدیل به محلی برای تخلیه فاضلاب شده بود. حدود 22 سال طول کشید تا بزرگراه دو طبقه جمع آوری گردد و رودخانه، دوباره به جریان بیافتد و فضای اطراف آن نیز، تبدیل به پارک خطی و سبزراه محلی برای تردد پیاده و افزایش تعاملات اجتماعی مردم گردد.

سبزراه ها باید ارزش های زیست محیطی را با حرکت پیاده مردم ترکیب کند

وی با اشاره به عملکرد سبزراه ها گفت: سبزراه، باید ارزش های زیست محیطی را با حرکت پیاده مردم ترکیب کند، زیرامحیط زیست تنها به بحث فضای سبز و رودخانه منتهی نمی گردد، بلکه حتی توجه به موضوع کاهش آلودگی هوا (مثلاً با محدودیت تردد وسایل نقلیه) وکاهش آلودگی آب نیز به نوعی توجه به محیط زیست و چالش های آن محسوب می گردد. در حقیقت، طراحی پیاده راه مناسب، افزایش سطح فضای سبز و ایجاد محدودیت تردد وسایل نقلیه مانند طرحی که در خیابان 15 خرداد پیاده سازی شده است هم، می تواند با کاهش آلودگی و تلطیف هوا، به نحوی، سبزراه را تداعی کند.

این پژوهشگر شهری، دربخش دیگری از صحبت هایش به نقاطی درتهران که پتانسیل تبدیل شدن به سبزراه را دارند اشاره نمود و گفت: بلوار کشاورز و بلوار گلها در منطقه 6 شهرداری تهران، این قابلیت را دارند که تبدیل به فضاهایی پیاده مدار برای گذران اوقات فراغت شوند. همچنین، دره گاومیشی در محله نظامی گنجوی نیز که در محدوده میان خیابان اسدآبادی و بزرگراه های همت وحکیم نهاده شده، توانایی تبدیل شدن به محلی برای پیاده روی در کنار مسیر قنات و سبزینگی موجود را دارد. از طرفی حدفاصل بزرگراه شیخ فضل الله نوری و چمران در جنوب شهرک غرب نیز حاشیه سبزی در کنار بزرگراه همت وجود دارد که به محلی برای پیاده روی تبدیل شده است که می توان با آنالیز های بیشتر تمام این محورهای سبز را در قالب یک نظام حیات شهر و یا دالان های سبز به یکدیگر متصل کرد و شبکه ای سبز ایجاد کرد.

به گفته وی، رود دره فرحزاد، که در گذشته، دره ای متروک، گود و با جداره های شیبدار بود و سبزینگی زیادی نیز نداشت، به فضایی غیرقابل دفاع و محلی برای تجمع معتادان تبدیل شده بود. اما به واسطه پایین رفتن از سطح زمین های اطراف و نوعی جدایی از فضاهای شهری معمول، و به واسطه تمهیداتی دیگر، به فضایی پیاده مدار و به مراتب موفق تر برای تفرج و گذران فراغت تبدیل شد.

صفدرنژاد اظهار کرد: می توانیم با تمهیداتی مدبرانه، از فضاهایی که در حال حاضر درتهران وجود دارد، برای سبزراه ها استفاده کنیم. همچنین، می توانیم فضاهای خالی موجود در شهر مثلاً اطراف رود دره ها را که به دلیل شیب زیاد و مسائل دیگر، ساخت و سازی در اطراف آنها انجام نشده است و شاید سبزینگی هم نداشته باشد، برای این کار استفاده کنیم.

پیاده راه تبدیل به مکانی با هویت گردد

وی درادامه گفت:برخی ازفضاها را هم می توان ارتقا داد. مثلا اگر پیاده راهی وجود دارد، زیرساخت های لازم برای حضور پیاده در آن فضا، نه فقط برای عبور، بلکه به عنوان مقصدی برای حضور افراد فراهم گردد. درحقیقت، بایستی پیاده راه، تبدیل به مکانی با هویت گردد تا شهروندان از هرجایی که می خواهند بتوانند در فضا حضور پیدا نمایند. یعنی باید از هر فرصتی در شهر برای ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری استفاده کرد و از محله تا شهر را به صورت پیوسته دید که البته این امر نیازمند ایجاد زیرساخت هایی است.

این کارشناس شهری اضافه نمود:این زیرساخت ها به 3 دسته اصلی تقسیم بندی می شوند. اولین دسته مربوط به عناصر اولیه و جاذب مانند رودخانه و فضای سبز و ... به عنوان عامل اصلی حضور شهروندان است.یعنی در ابتدا باید فضا یا عناصری در فضا وجود داشته باشد که شهروندان جذب آن شوند. زیرساخت دیگر را می توان مرتبط با خدمات تامین نماینده نیازهای عابران و شهروندان یا به عبارتی عناصر ثانویه دانست، یعنی بایستی نیازهای شهروندان احصا و برای برطرف آن تدابیری اندیشیده گردد. زیرساخت دیگر نیز به عنوان عناصر تسهیلگر، به تسهیل حضور و ارتقای کیفیت استفاده از فضاها باز می گردد، به عنوان مثال، می توان به دسترسی راحت به وسایل حمل و نقل عمومی، ایجاد پارگینگ های عمومی در حاشیه سبزراه، طراحی و ایجاد مسیرهای دوچرخه برای حضور شهروندان اشاره نمود، زیرا دسترسی آسان و راحت، سبب جذب گردشگر شهری بیشتر به یک نقطه می گردد.

وی درپایان گفت: بایستی درزمینه توسعه فضای سبز، باغ راه و پارک راه، با دیدگاه دارایی محور حرکت کرد و دید آرمانگرایانه نداشت؛ باید در میان انسان و طبیعت توازن برقرار کرد، زیر گاهی اوقات وزنه به سمت انسان و گاهی به سمت طبیعت سنگینی می نماید و ضروری است که حتماً این توازن و تعادل حفظ گردد.